Հաւկիթներու փնտռտուք

Ինչպէս գիտենք, գաղափարներ կան, որոնք գրական հայերէնի երկու լեզուաճիւղերով՝ արեւմտահայերէն ու արեւելահայերէն, տարբեր ձեւերով կ՚արտայայտուին։ Օրինակ՝ hotel, ink, եւ այլն։ Այս անգամ, պիտի անդրադառնանք egg («հաւկիթ») բառի պարագային։

Ե. դարու հեղինակները արդէն ձու բառը կը գործածէին։ Այս բառը մտաւ արեւելահայ բազմաթիւ բարբառներու մէջ՝ Կովկաս թէ Իրան, եւ մինչեւ օրս մնացած է գրական արեւելահայերէնի մէջ։ Այս բառով կերտուած են շարք մը բարդ բառեր, ինչպէս ձուածեղ, ձուաձեւ, ձուարան, եւ այլն։ Այս բառերը հաւասարապէս կը գործածուին արեւելահայերէնի եւ արեւմտահայերէնի մէջ (ուր երբեմն հաւկթաձեւ կը գործածուի ձուաձեւի տեղ)։ Օրինակ՝ ձուածեղ բառը Երեւանէն մինչեւ Պոլիս եւ այլուր գործածուած է բարբառներուն մէջ, հնչիւնական տարբերութիւններով հանդերձ։

Ձուի պարագան նոյնը եղած չէ։ Արեւմտահայ բարբառները ընտրած են հաւկիթ բարդ բառի գործածութիւնը։ Հաւը թռչուններու ընդհանուր անուանումն էր գրաբարով, որ աշխարհաբարի մէջ աքլորի էգին յատկացուեցաւ, իսկ կիթ կը նշանակէ «կենդանիի արտադրութիւն» (1)։ Հետեւաբար, գրական արեւմտահայերէնի մէջ հաւկիթ դարձաւ հաւուն արտադրածը, որ հետագային կիրարկուեցաւ որեւէ կենդանիի արտադրած... հաւկիթներուն համար։

Կը մնայ պարզել ձու բառին ծագումը։ Հնդեւրոպական լեզուները հասարակաց բառ մը ունին eggի համար։ Հնդեւրոպական նախալեզուին բառը *o(u)i-om (հնչել՝ o(v)iom) էր, որ յետոյ ունեցաւ իր տարբերակները՝ *oyom/ovom արեւմտեան լեզուներուն մէջ, եւ *aya արեւելեաններու պարագային։ Հայերէնի պարագային, դժուար է պարզել ձ հնչիւնին ծագումը։ Որոշ լեզուաբաններ եզրակացուցած են, որ սկզբնական *oiom բառը դարձած է *ioiom, իսկ *i հնչիւնը դարձաւ tz (ձ)։ Անոնք կը յիշեն ձաւար բառին պարագան, որ կը ծագի նախահնդեւորպական *ieuo «արմտիք» բառէն)։ Եթէ յիշենք, որ egg բառը *oyom-էն կու գայ, ուրեմն ի վերջոյ, անգլերէն egg ու հայերէն ձու բառերը հեռաւոր զարմիկներ կը դառնան։      

------

(1) Կթել բայը կը նշանակէ «անասունէ մը արդիւնք քաղել»։ Հետեւաբար, կով կթել կը նշանակէ «կովէն (կաթ) քաղել», ինչ որ չ՚ենթադրեր, որ կթել եւ կաթ իրարու հետ կապուած են։